De Aziatische olifant: heilig of toeristische trekpleister?

18 september 2019

Anno 2019 staat de olifant op twee manieren centraal in Azië. Ten eerste spelen deze vriendelijke reuzen een grote rol in onder andere het Hindoeïsme en Boeddhisme, waar het dier heilig is en symbool staat voor onder andere verstandigheid, wijsheid en onoverwinnelijke macht (Hindoeïsme) en voor geduld, liefde en goedheid (Boeddhisme). Ten tweede zijn ze een belangrijke toeristische trekpleister geworden door middel van de vele Elephant Sanctuaries die het continent kent. Heilig en sanctuaries, als je deze twee woorden leest, zou je denken dat de olifant als een koning behandeld wordt in Azië. Of dat waar is, lees je in deze blog.

Zelf ben ik tijdens mijn reisjes door Azië een aantal keer met olifanten in aanraking gekomen. Mijn eerste ervaring was vooral heel positief. Op Sri Lanka staan namelijk langs de weg verkeersborden die aangeven dat je moet oppassen voor overstekende olifanten, net als je hier in Nederland de waarschuwingsborden voor overstekend wild hebt. We hadden totaal niet verwacht om onderweg een wilde olifant te zien, totdat er plotseling tóch eentje langs de kant van de weg stond, verscholen tussen de bomen. Onze driver stopte en liet ons wat foto's maken vanuit de auto. En lang leve grote zoomlenzen waardoor we hem perfect op de foto hebben gekregen zonder heel dichtbij te hoeven komen. Wat was dit een mooi moment!

Helaas was de tweede ervaring een stuk minder positief en heb ik met eigen ogen kunnen zien dat olifanten vreselijk behandeld worden. Ook deze ervaring speelde zich af op Sri Lanka. We reden voorbij een tempel en zagen daar ineens een olifant in de tuin staan. Onwetend als ik toen nog was, dacht ik bij mezelf: "leuk, die wil ik wel van dichterbij bekijken!". Onze driver stopte en liet ons de olifant zien. Mijn onwetendheid en enthousiasme waren in één klap over zodra ik zag dat deze olifant vast stond aan een hele korte ketting, zo kort dat hij geen stap kon zetten en in zijn eigen ontlasting stond. Ik denk dat wij op drie meter afstand van de olifant stonden, maar zelfs vanaf deze afstand zag je het verdriet en de pijn in zijn ogen. Mijn hart brak en ik werd er even helemaal stil van.

Een paar dagen later waren we in Colombo, de hoofdstad, en werden we door een local meegenomen door de stad. Het was een feestdag vandaag met allerlei religieuze ceremonies en daar horen natuurlijk ook olifanten bij. We stopten bij een binnenplaatsje tegenover een tempel, gingen hier naar binnen en drie keer raden wat we daar zagen... Een olifant, vastgeketend aan een ketting, lusteloos liggend in een plasje water. De local bleef maar aan ons vragen of we hem wilden wassen. En hoe graag ik van de ene kant dit prachtige dier wilde aanraken en liefde wilde geven, besefte ik me inmiddels ook heel goed dat dit alles behalve natuurlijk was en hier verschrikkelijke dingen aan vooraf gegaan moeten zijn. Inmiddels had de local door dat we de olifant niet wilden wassen, dus ging hij over tot het aansporen van het maken van een foto. Ik was lichtelijk in shock waardoor ik dus maar gewoon een foto gemaakt had, ook om ervoor te zorgen dat hij op zou houden en we zo snel mogelijk weer weg konden. Ik nam me voor om de foto daarna meteen te wissen. Achteraf ben ik blij dat ik niet gedaan heb, zodat ik aan jullie kan laten zien wat ik gezien heb. En zelfs op de foto zie je de leegte, de pijn en de lusteloosheid in zijn ogen. 

Ook in Thailand kwamen we op verschillende plekken in aanraking met tamme olifanten, waaronder tijdens ons verblijf in River Kwai. Onderweg naar de ontbijtzaal zagen we een groepje mensen opgewonden bij elkaar staan. Ook wij gingen kijken, en wat bleek, stond er ineens een olifant! Na even gekeken te hebben en foto's gemaakt te hebben, bleek ook dit een tamme olifant te zijn. Een van de medewerkers stapte namelijk zo op het dier, inclusief grote olifanten haak, en reed weg. Ook onderweg zijn we voorbij verschillende kampen gereden waarbij de olifanten aan veel te korte kettingen stonden.

De olifant, heilig?

Olifanten worden dus als heilig beschouwd in Azië. Dat zou je echter niet zeggen na het lezen van bovenstaand verhaal. Behandeld worden als een koning is in ieder geval zeker niet het geval. In plaats van dat ze geëerd worden tijdens religieuze ceremonies, worden ze juist aan het werk gezet. Maar een wilde olifant laten gehoorzamen gaat natuurlijk niet zomaar, dus daarom worden ze tam gemaakt. En dat gaat zeker niet op een liefdevolle manier. 

Het tam maken van de olifant wordt gedaan door middel van de zogeheten Phajaan ceremonie. Tijdens deze ceremonie wordt de ziel van de olifant als het ware 'gebroken' en zou de geest van het lichaam gescheiden worden. Hierdoor zou het dier onder controle van zijn verzorger komen. Om dit 'succesvol' te kunnen volbrengen, wordt het jonge olifantenkalf op te jonge leeftijd van zijn moeder gescheiden en vastgezet met touwen in een kleine kooi zodat hij zich niet vrij kan bewegen. Dit gaat gepaard met veel geweld; terwijl de olifant vastgehouden wordt in zijn kooi, wordt hij gepijnigd met messen en stokken en krijgt hij geen eten en drinken. Dit gaat net zo lang door totdat de olifant onderdanig is aan zijn verzorger en zijn bevelen opvolgt. Dit kan wel weken duren. Vervolgens wordt de olifant ingezet als een soort werktuig totdat hij te oud of overbodig wordt. Ondanks dat de olifant als heilig beschouwd wordt, wordt hij helaas flink mishandeld. 

Een toeristische trekpleister

Helaas zijn het niet alleen de Aziaten die voor dit verschrikkelijke dierenleed zorgen. Ook de (onwetende) toerist kan er wat van en houdt dit in stand. Veel olifanten worden namelijk zogenaamd gered en belanden in een zogeheten sanctuary. In deze sanctuaries worden olifanten opgevangen die ingezet werden tijdens religieuze ceremonies, maar ook olifanten uit circussen, dierentuinen en andere mishandelde olifanten. Deze olifanten zouden in het wild nooit meer kunnen overleven, dus het is goed dat ze opgevangen worden en dat er iemand is die voor ze zorgt en ze te eten geeft.

Maar dan. Het woord 'sanctuary' betekent toevluchtsoord, schuilplaats of heiligdom. Maar zijn de bestaande sanctuaries echt wel de toevluchtsoorden voor mishandelde olifanten? Nee, want ook hier worden ze weer opnieuw uitgebuit en aan het werk gezet. Dit is het moment waarop de olifant veranderd van een werktuig in een toeristische trekpleister, want één van de populairste activiteiten om te doen in bijvoorbeeld Thailand is het bezoeken van zo'n Elephant Sanctuary. En iets wat niet mag ontbreken tijdens zo'n dag, is het voeren en het wassen van deze olifanten. Iets wat hartstikke onnatuurlijk is. Ten eerste is het namelijk heel slecht voor de huid van een olifant om iedere dag gewassen te worden en ten tweede kun je met 100% zekerheid zeggen dat de olifant de Phajaan ceremonie ondergaan heeft wanneer hij je zo dichtbij laat komen. Een wilde olifant laat nooit mensen zo dichtbij komen en zou je dus ook zeker nooit aan kunnen raken. Het is dus goed om je te beseffen dat alle tamme olifanten deze ceremonie ondergaan hebben. Veel toeristen zijn op dit gebied nog erg onwetend en gaan er al snel vanuit dat de olifanten in de sanctuaries goed behandeld worden, alleen maar omdat ze hier opgevangen worden en toevallig goed behandeld werden toen zij er waren. Maar een olifant is een wild dier en hoort niet aangeraakt te worden. 

Een positieve ontwikkeling is dat het rijden op een olifant steeds minder populair wordt en inmiddels de meeste westerse toeristen wel in de gaten hebben dat dit echt niet oké is. Ik zeg meeste, want ik zag laatst op Facebook foto's voorbij komen van mensen uit mijn dorp die tijdens hun vakantie naar Thailand toch op een olifant gezeten hebben. En al was dit maar een ritje van vijf minuten of alleen voor de foto, dit kan gewoon niet. 

Niet zo heilig maar wel een toeristische trekpleister

Je kunt dus wel stellen dat de olifant helemaal niet behandeld wordt alsof hij heilig is en dat hij vooral als toeristische trekpleister gezien wordt. Nu zeg ik niet dat iedereen massaal alle sanctuaries moet gaan boycotten, maar denk alsjeblieft heel goed na wat je doet én naar welke sanctuary je gaat. Er zitten namelijk grote verschillen tussen de verschillende sanctuaries. De 'beste' sanctuary schijnt Elephant Nature Park te gaan, vlakbij Chiang Mai in het noorden van Thailand. Ik snap dat het heel verleidelijk is om naar een sanctuary te gaan en deze dieren te voeren, wassen en met ze te spelen. Diep van binnen lijkt ook mij dit een geweldige ervaring, want olifanten behoren zeker tot mijn lievelingsdieren. Maar zodra ik me dan weer besef wat voor leed hier aan vooraf is gegaan, is dat verlangen ook meteen in één klap over.  De beste manier om een olifant te bekijken is en blijft dan ook in het wild. Er zijn verschillende natuurparken waar je deze prachtige dieren vanaf een afstandje kunt spotten en waarbij geen dierenleed aan vooraf gaat, zoals Yala of Minneriya in Sri Lanka of Kui Buri of Khao Yai National Park in Thailand.